RELEGIOUS MODERATION IN THE IMPLEMENTATION OF ISLAMIC RELIGIOUS EDUCATION AND MORAL EDUCATION AT THE SENIOR HIGH SCHOOL/VOCATIONAL SCHOOL LEVEL

Authors

  • Rama Armedi UIN Maulana Malik Ibrahim Malang
  • Ahmad Nurul Kawakip UIN Maulana Malik Ibrahim Malang
  • Mohammad Asrori UIN Maulana Malik Ibrahim Malang

DOI:

https://doi.org/10.18592/msr.v7i1.17883

Keywords:

Religious Moderation, Islamic Religious Education, Radicalism

Abstract

Islamic Religious Education is a strategic medium for introducing and teaching the values ​​of religious moderation to students. The values ​​of religious moderation must be manifested in Islamic Religious Education textbooks. The values ​​contained in the Islamic Religious Education and CharacterBuilding textbook for Senior High School/Vocational High School Grade X are Tawasuth (moderation), i'tidal (justice), tasamuh (tolerance), and tawazun (balance). Meanwhile, moderate values ​​that can be integrated into learning include Tolerance-Based, Business Ethics, Persistence and Simplicity, and Reflection and Discussion Activities. These values ​​are certainly very relevant and need to be integrated into every textbook, not only limited to the textbooks analyzed in this study. Theoretically, this research provides a practical contribution in formulating policies for the preparation of more inclusive and moderate Islamic Religious Education teaching materials. As recommendations for further research, it can examine textbook revisions, teacher training, and further research using fieldwork.

References

Abdul Halim Rais. (2025). PERAN GURU PAI DALAM MEMBENTUK KARAKTER MODERAT PENCEGAH RADIKALISME DI SEKOLAH. AL-IBNOR: Jurnal Kependidikan, 2(2), 38–48.

Armedi, R., Sodikin, S., & Asrori, M. (2024). Implementation of Religious Moderation in Islamic Religious Education: A Systematic Review. Edumaspul - Journal of Education, 8(2), 4367–0469. https://doi.org/https://doi.org/10.33487/edumaspul.v8i1

Asrori, A. (2017). Radikalisme di Indonesia: Antara Historisitas dan Antropisitas. Kalam, 9(2), 253. https://doi.org/10.24042/klm.v9i2.331

Dasriansya, & Naldi, A. (2023). Moderasi Beragama dalam Kehidupan Bermasyarakat. At-Tazakki, 8(1), 40–51.

Husna, N. (2021). Makna Dan Hakikat Wasathiyah. Romeo : Review of Multidisciplinary Education, Culture and Pedagogy, 1(1), 87–102. https://doi.org/10.55047/romeo.v1i1.59

Ikhwan, M., Azhar, Wahyudi, D., & Alfiyanto, A. (2023). Peran Pendidikan Agama Islam dalam Memperkuat Moderasi Beragama di Indonesia. Realita: Jurnal Penelitian Dan Kebudayaan Islam, 21(1), 1–15. https://doi.org/10.30762/realita.v21i1.148

Juni, juni erpida, Amril, M., & Abu, B. (2024). Analisis Filosofis Materi Buku Ajar PAI dalam Muatan Moderasi Beragama. Al-Mutharahah: Jurnal Penelitian Dan Kajian Sosial Keagamaan, 21(01), 552–568. https://doi.org/10.46781/al-mutharahah.v21i01.812

Kawakip, A. N., & Prasetiyo, A. (2021). Moderasi dalam Pelaksanaan Pendidikan Agama Islam (1st ed.). UIN Maliki Press.

Kemdikdasmen. (2025). Permendikdasmen Nomor 10 Tahun 2025 tentang Standar Kompetensi Lulusan. Kemdikdasmen, 1–12.

kemendikbud. (2022). Peraturan Menteri Pendidikan Kebudayaan Riset dan Teknologi Tentang Standar Proses Pada Pendidikan Usia Dini, Jenjang Pendidikan Dasar dan Jenjang Pendidikan Menengah. Kemendikbud, 1(69), 5–24.

Kemendikbudristek. (2024). Peraturan Menteri Pendidikan, Kebudayaan, Riset, dan Teknologi Republik Indonesia Nomor 8 Tahun 2024 Tentang Standar Isi Pada PAUD,Jenjang pendidikan Dasar dan Jenjang Pendidikan Menengah. Kementerian Pendidikan, Kebudayaan, Riset, Dan Teknologi, 2. https://kurikulum.kemdikbud.go.id/file/1711638896_manage_file.pdf

Khalida An Nadhrah, N., Casram, & Hernawan, W. (2023). MODERASI BERAGAMA MENURUT YUSUF Al-QARDHAWI, QURAISH SHIHAB, DAN SALMAN AL-FARISI. Living Islam: Journal of Islamic Discourses, 6(1). https://doi.org/10.14421/lijid.v6i1.4365

M Quraish Shihab. (2020). Wasathiyyah, Wawasan Islam tentang Moderasi Beragama (2nd ed.). Lentera Hati.

Maulana, Y. (2021). Peneliti PKM UPI: 44 dari 100 Siswa SMA Bandung Terindikasi Paham Radikal. DetikNews. https://news.detik.com/berita-jawa-barat/d-5696100/peneliti-pkm-upi-44-dari-100-siswa-sma-bandung-terindikasi-paham-radikal

Miles, & Huberman. (2014). Qualitative data analysis: A methods sourcebook. SAGE Publications.

Muhamad Faisal Ashaari, Muhamad Zulkifli Abdul Ghani, Abdul Ghafar Don, & Zulkefli Aini. (2017). Wasatiyyah Ialah Keseimbangan Dalam Beragama Bukan Kesederhanaan. Rahmah Li Al-`Alamin: Dakwah Dalam Masyarakat Majmuk Di Malaysia, 85–101. https://www.ukm.my/bicaradakwah/bd19/

Muhtarom, A., Marbawi, M., & Najib, A. (2021). Integrasi Moderasi Beragama dalam Mata Pelajaran Pendikan Agama Islam.

Mursalat, & Siswoyo Aris M. (2024). ANALYSIS OF THE MINISTRY OF RELIGION’S RELIGIOUS MODERATION MOVEMENT IN THE DIGITAL ERA. JURNAL KEBIJAKAN KEAGAMAAN, 3(2), 243–276. https://doi.org/https://doi.org/10.31330/repo.v3i2.78

Pelu, H., Suaib, S., & Pelu, J. H. (2025). Urgensi Moderasi Beragama dalam Berbangsa dan Bernegara. Indonesian Annual Conference Series, 4, 30–38. http://www.ghbook.ir/index.php?name=فرهنگ و رسانه های نوین&option=com_dbook&task=readonline&book_id=13650&page=73&chkhashk=ED9C9491B4&Itemid=218&lang=fa&tmpl=component

Santoso, W., & Bustam, B. M. R. (2024). UPAYA GURU PAI DALAM MENANAMKAN NILAI-NILAI MODERASI BERAGAMA DI SEKOLAH DASAR. Jurnal Paramurobi, 7(3).

Suwandi, & Supriyanto. (2022). Pemikiran M. Quraish Shihab Pada Nilai-Nilai Pendidikan Islam Dalam Konsep Moderasi Beragama. Zawiyah: Jurnal Pemikiran Islam, 8(2), 126. https://doi.org/10.31332/zjpi.v8i2.4191

Tahir, I., & Tahir, M. I. (2020). PERKEMBANGAN PEMAHAMAN RADIKALISME DI INDONESIA. Jurnal Ilmiah Administrasi Pemerintahan Daerah, 12(2). https://doi.org/https://doi.org/10.33701/jiapd.v12i2.1360

Taufik, A., & Setyowati, N. (2021). Pendidikan Agama Islam SMA/SMK Kelas X. Pusat Kurikulum dan Perbukuan Badan Penelitian dan Pengembangan dan Perbukuan Kemendikbudristek.

Wahid, A. (2024). Moderasi Beragama dalam Perspektif Pendidikan Agama Islam: Implementasi dalam Pendidikan Multikultural di Indonesia. Scholars, 2(1), 29–36. https://doi.org/10.31959/js.v2i1.2367

Ziaulhaq, B., & Nurul, A. (2023). the Constructions of Washatiyyah Religious Moderation in Al-Qur ’ an (Tafsir Tahlili Approach). 2nd International Competition of Research, Idea and Innovation on Teaching and Learning 2023 (IC-RiiTeL2023) “Shifting Learning Practices Through Research, Ideas and Innovation,” 2023(December).

Downloads

Published

2025-09-29

How to Cite

Armedi, R., Kawakip, A. N., & Asrori, M. (2025). RELEGIOUS MODERATION IN THE IMPLEMENTATION OF ISLAMIC RELIGIOUS EDUCATION AND MORAL EDUCATION AT THE SENIOR HIGH SCHOOL/VOCATIONAL SCHOOL LEVEL. Muẚṣarah: Jurnal Kajian Islam Kontemporer, 7(1), 65–75. https://doi.org/10.18592/msr.v7i1.17883